Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Luật sư Hà Thị Khuyên

Tại Điều 331 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định việc bảo lưu quyền sở hữu. Theo đó, trong hợp đồng mua bán, quyền sở hữu tài sản có thể được bên bán bảo lưu cho đến khi nghĩa vụ thanh toán được thực hiện đầy đủ. Bảo lưu quyền sở hữu phải được lập thành văn bản riêng hoặc được ghi trong hợp đồng mua bán. Bảo lưu quyền sở hữu phát sinh hiệu lực đối kháng với người thứ ba kể từ thời điểm đăng ký.

Đặc điểm của biện pháp bảo lưu quyền sở hữu, biện pháp bảo lưu quyền sở hữu tài sản phải được lập thành văn bản riêng là hợp đồng bảo lưu quyền sở hữu tài sản hoặc phải được ghi trong hợp đồng mua bán. Điều này sẽ chứng minh quyền sở hữu tài sản của bên bán trong thời gian bên mua chưa thực hiện đúng và đầy đủ nghĩa vụ thanh toán cho bên bán. Bên mua đã nhận hàng hóa nhưng quyền sở hữu vẫn là của bên bán trong trường hợp bên mua không chịu thanh toán. Hai bên có thể thỏa thuận để bên mua đưa tài sản vào khai thác công dụng và giữ quyền sở hữu cho đến khi việc thanh toán hoàn tất Khác với những biện pháp đảm bảo thực hiện nghĩa vụ khác (như cầm cố, thế chấp, đặt cọc, ký cược, kỹ quỹ, bảo lãnh, tín chấp, cầm giữ) thì bên nhận vật lại là bên có nghĩa vụ phải thực hiện công việc, hành vi  nào đó.

Hợp đồng mua bán là hợp đồng chuyển quyền sở hữu tài sản, tuy nhiên đối với hình thức mua chậm trả dần, mặc dù bên mua có quyền chiếm hữu, sử dụng nhưng tài sản vẫn thuộc sở hữu của bên mua. Có nghĩa là bên bán vẫn chưa chấm dứt quyền sở hữu đối với  tài sản, và vẫn tồn tại quyền đối với tài sản và với bên mua, như quyền đòi lại tài sản từ bên mua nếu bên mua vi phạm nghĩa vụ, kiểm soát quyền định đoạt của bên mua cho đến khi bên mua thanh toán toàn bộ tiền. Từ đó, có thể hiểu bảo lưu quyền sở hữu là biện pháp bảo đảm đối với hợp đồng mua bán tài sản theo hình thức mua chậm, trả dần, theo đó, quyền sở hữu tài sản được bên bán bảo lưu cho đến khi bên mua thực hiện nghĩa vụ thanh toán đầy đủ. 

Chủ thể của bảo lưu quyền sở hữu, các bên tham gia giao dịch bảo đảm gồm có bên bảo đảm; bên nhận bảo đảm (chủ nợ có bảo đảm). Ngoài ra trong thực tiễn giao dịch có bảo đảm còn xuất hiện những bên thứ ba như bên quản lý tài sản bảo đảm, người đại diện của bên nhận bảo đảm, bên xử lý tài sản mà không phải là bên nhận bảo đảm.

Đối tượng, những tài sản có đăng ký quyền sở hữu: ôtô, xe máy, nhà đất...

Phương thức thực hiện, bên bán được quyền kiểm soát việc định đoạt tài sản bên mua cho đến khi bên mua thực hiện nghĩa vụ thanh toán đầy đủ cho bên bán. Hợp đồng mua trả chậm, trả dần (bảo lưu quyền sở hữu) phải được lập thành văn bản với quy định chặt chẽ. Do việc thực hiện nghĩa vụ của các bên không phát sinh và chấm dứt ngay, mà đó là cả một quá trình rất phức tạp và dễ xảy ra tranh chấp. Hợp đồng ngoài quy định về đối tượng, giá cả, thời gian chậm thanh toán, các bên còn phải thỏa thuận về hậu quả pháp lý khi bên mua vi phạm nghĩa vụ với bên bán. Bên bán chọn một trong hai phương thức : không tạo điều kiện để bên mua làm thủ tục đăng ký quyền sở hữu hoặc cùng bên mua làm thủ tục đăng ký quyền sở hữu tài sản cho bên, nhưng bên bán giữ lại bản gốc.

Hình thức của hợp đồng, bảo lưu quyền sở hữu phải được lập thành văn bản riêng hoặc được ghi trong hợp đồng mua bán theo quy định tại khoản 2, Điều 331 Bộ luật Dân sự năm 2015. Bảo lưu quyền sở hữu phát sinh hiệu lực đối kháng với người thứ ba kể từ thời điểm đăng ký theo quy định tại khoản 3, Điều 331 Bộ luật Dân sự năm 2015. Mặc dù tài sản vẫn thuộc quyền sở hữu của bên bán, tuy nhiên, trên thực tế bên mua vẫn đang sử dụng, chiếm hữu tài sản. Quyền định đoạt tài sản của bên mua có thể bị bên bán kiểm soát, nhưng bên mua vẫn có thể lừa dối để bán, trao đổi, tặng cho tài sản mặc dù chưa thực hiện xong nghĩa vụ. Bên cạnh đó, khoản 3 Điều 331 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định bảo lưu quyền sở hữu chỉ phát sinh hiệu lực đối kháng với người thứ ba khi đăng ký biện pháp bảo đảm. Vì vậy, để đảm bảo an toàn cho bên bán pháp luật quy định hợp đồng bảo lưu quyền sở hữu phải được lập thành văn bản, hoặc được ghi trong điều khoản của hợp đồng mua bán tài sản, để làm cơ sở thực hiện đăng ký biện pháp bảo đảm.

Quyền và nghĩa vụ của bên bán quy định tại Điều 332 Bộ luật Dân sự 2015, trường hợp bên mua không hoàn thành nghĩa vụ thanh toán cho bên bán theo thỏa thuận thì bên bán có quyền đòi lại tài sản. Bên bán hoàn trả cho bên mua số tiền bên mua đã thanh toán sau khi trừ giá trị hao mòn tài sản do sử dụng. Trường hợp bên mua làm mất, hư hỏng tài sản thì bên bán có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Như vậy, trong biện pháp bảo lưu quyền sở hữu bên bán là bên nhận bảo đảm vì thông qua biện pháp này bên bán được bảo đảm là chắc chắn sẽ bán được hàng cho bên mua, chắc chắn giao dịch mua bán sẽ được diễn ra, sự trì hoãn quyền bảo lưu của bên bán đối với tài sản là đối tượng mua bán để đảm bảo cho người bán bán được hàng và thu được đúng số tiền mà bên mua phải trả. Trong khi đó bên bảo đảm là bên mua, biện pháp bảo lưu quyền sở hữu vẫn làm cho bên bảo đảm tuy chưa chính thức trở thành chủ sở hữu tài sản bảo đảm, nhưng được giữ tài sản và khai thác công dụng của tài sản đó và nghĩa vụ trả tiền thuộc về bên bảo đảm, rủi ro trong thời gian sử dụng đối tượng bảo đảm cũng thuộc về bên bảo đảm.

Điều 331. Bảo lưu quyền sở hữu

1. Trong hợp đồng mua bán, quyền sở hữu tài sản có thể được bên bán bảo lưu cho đến khi nghĩa vụ thanh toán được thực hiện đầy đủ.

2. Bảo lưu quyền sở hữu phải được lập thành văn bản riêng hoặc được ghi trong hợp đồng mua bán.

3. Bảo lưu quyền sở hữu phát sinh hiệu lực đối kháng với người thứ ba kể từ thời điểm đăng ký.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338