Luật sư Hà Thị Khuyên

Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Theo quy định pháp luật, quyền bề mặt là một quyền phái sinh từ quyền khác đối với tài sản của chủ thể không phải chủ sở hữu của tài sản. Chủ thể có quyền bề mặt là chủ thể không có quyền sở hữu tài sản, theo đó dù không có quyền sở hữu nhưng chủ thể vẫn được thực hiện khai thác, tác động lên tài sản. Đặc trưng về đối tượng của quyền bề mặt là chủ thể chỉ được khai thác công dụng của mặt đất, mặt nước, khoảng không gian trên mặt đất, mặt nước và lòng đất. Quyền bề mặt là quyền mà chủ thể được toàn quyền sử dụng đất trên thực tế, song về mặt pháp lý thì quyền sở hữu lại thuộc về một chủ sở hữu khác, được pháp luật công nhận. 

Tại Điều 272 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định quyền chấm dứt quyền bề mặt. Theo đó, quyền bề mặt chấm dứt trong trường hợp: Thời hạn hưởng quyền bề mặt đã hết; Chủ thể có quyền bề mặt và chủ thể có quyền sử dụng đất là một; Chủ thể có quyền bề mặt từ bỏ quyền của mình; Quyền sử dụng đất có quyền bề mặt bị thu hồi theo quy định của Luật Đất đai; Theo thỏa thuận của các bên hoặc theo quy định của luật.

Thời hạn hưởng quyền bề mặt đã hết, thời hạn quyền bề mặt là khoảng thời gian mà người có quyền được toàn quyền khai thác, sử dụng tài sản là đất đai, nước nhằm thỏa mãn nhu cầu, mục đích của bản thân. Nếu quyền bề mặt được xác định trong một khoảng thời gian nhất định, thì sau khi hết thời hạn đó quyền bề mặt đương nhiên chấm dứt.

Chủ thể có quyền bề mặt và chủ thể có quyền sử dụng đất là một, trường hợp này xảy ra khi chủ sở hữu chuyển giao quyền sở hữu tài sản cho người hưởng quyền bề mặt. Chủ sở hữu và người có quyền bề mặt có tư cách pháp lý không giống nhau, chủ sở hữu có quyền định đoạt, chiếm hữu, sử dụng tài sản; còn người có quyền bề mặt chỉ có thể sử dụng tài sản khi được chủ sở hữu chuyển giao. Chủ sở hữu thông qua các hành vi tặng cho, thừa kế, bán,…xác lập quyền sở hữu mới cho người có quyền bề mặt, lúc này quyền bề mặt chấm dứt, do người có quyền đã trở thành chủ sở hữu. Người có quyền bề mặt vẫn tiếp tục việc khai thác, sử dụng tài sản nhưng vói tư cách mới là chủ sở hữu.

Chủ thể có quyền bề mặt từ bỏ quyền của mình, theo nguyên tắc chủ thể có quyền thực hiện hoặc không thực hiện quyền của mình mà không bị ai ép buộc, cản trở. Từ bỏ quyền được hiểu là việc chủ thể có quyền không còn muốn tiếp tục kiểm soát quyền bằng cách tuyên bố từ bỏ quyền đó. Quyền bề mặt được xác lập dựa trên mong muốn được sử dụng, khai thác tài sản của chủ thể, do đó khi không còn nhu cầu hay điều kiện để tiếp tục sử dụng tài sản thì cá nhân, pháp nhân có thể tuyên bố từ bỏ quyền. Khi chủ thể không còn thì quyền cũng sẽ chấm dứt.

Quyền sử dụng đất có quyền bề mặt bị thu hồi theo quy định của Luật Đất đai, thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước giao, cho thuê, nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất hoặc thu lại do người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai. Quyền bề mặt được xác lập trên cơ sở chủ sở hữu là người có quyền với tài sản chuyển giao tài sản cho người khác thực hiện quyền bề mặt. Khi đất đã bị thu hồi thì quyền của chủ sở hữu cũng không còn, do đó các giao dịch mà chủ sở hữu xác lập liên quan đến tài sản cũng sẽ không còn hiệu lực. Vì thế mà quyền bề mặt cũng chấm dứt khi đất đã bị thu hồi.

Theo thỏa thuận của các bên hoặc theo quy định của luật, các bên có thể thỏa thuận về việc chấm dứt quyền bề mặt khi thấy việc thực hiện quyền không đem lại kết quả mong muốn, hoặc theo quy định của pháp luật có liên quan. 
Như vậy, sau khi quyền bề mặt chấm dứt, tài sản là đối tượng của quyền bề mặt sẽ được xử lý theo quy định của pháp luật.

Điều 272. Chấm dứt quyền bề mặt

Quyền bề mặt chấm dứt trong trường hợp sau đây:

1. Thời hạn hưởng quyền bề mặt đã hết.

2. Chủ thể có quyền bề mặt và chủ thể có quyền sử dụng đất là một.

3. Chủ thể có quyền bề mặt từ bỏ quyền của mình.

4. Quyền sử dụng đất có quyền bề mặt bị thu hồi theo quy định của Luật Đất đai.

5. Theo thỏa thuận của các bên hoặc theo quy định của luật.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338