Luật sư Hà Thị Khuyên

Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Điều 274 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định "nghĩa vụ" là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ thể (sau đây gọi chung là bên có nghĩa vụ) phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không được thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (sau đây gọi chung là bên có quyền).

Theo Điều 279 Bộ luật Dân sự năm 2015 có quy đinh về thực hiện nghĩa vụ giao vật. Theo đó, bên có nghĩa vụ giao vật phải bảo quản, giữ gìn vật cho đến khi giao. Khi vật phải giao là vật đặc định thì bên có nghĩa vụ phải giao đúng vật đó và đúng tình trạng như đã cam kết; nếu là vật cùng loại thì phải giao đúng số lượng và chất lượng như đã thỏa thuận, nếu không có thỏa thuận về chất lượng thì phải giao vật đó với chất lượng trung bình; nếu là vật đồng bộ thì phải giao đồng bộ. Bên có nghĩa vụ phải chịu mọi chi phí về việc giao vật, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Vì thế, nếu bên có nghĩa vụ giao vật vi phạm quy định trên thì được coi là không thực hiện đúng nghĩa vụ và phải chịu trách nhiệm dân sự.

Tại Điều 356 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định trách nhiệm do không thực hiện nghĩa vụ giao vật, cụ thể:

Thứ nhất, trường hợp nghĩa vụ giao vật đặc định không được thực hiện thì bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm phải giao đúng vật đó; nếu vật không còn hoặc bị hư hỏng thì phải thanh toán giá trị của vật.

Thứ hai, trường hợp nghĩa vụ giao vật cùng loại không được thực hiện thì bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm phải giao vật cùng loại khác; nếu không có vật cùng loại khác thay thế thì phải thanh toán giá trị của vật.

Thứ ba, trường hợp việc vi phạm nghĩa vụ quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này mà gây thiệt hại cho bên bị vi phạm thì bên vi phạm phải bồi thường thiệt hại.

Vật đặc định, tại khoản 2 Điều 113 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định vật đặc định là vật phân biệt được với các vật khác bằng những đặc điểm riêng về ký hiệu, hình dáng, màu sắc, chất liệu, đặc tính, vị trí. Có thể thấy, vật đặc định là vật có đặc điểm riêng biệt, có thể dễ dàng phân biệt với vật khác. Với tính chất đó, khi giao vật đặc định bên có nghĩa vụ chỉ được xem là đã hoàn thành nghĩa vụ khi giao đúng vật đó. Quy định này là sự nối tiếp quy định tại khoản 2 Điều 113 Bộ luật Dân sự năm 2015, theo đó điều luật cũng đã khẳng định khi giao vật đặc định thì phải giao đúng vật đó. Khi đến hạn thực hiện nghĩa vụ mà bên có nghĩa vụ không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình thì bị xem là vi phạm nghĩa vụ, và phải chịu trách nhiệm dân sự.

Trách nhiệm dân sự mà bên có nghĩa vụ phải gánh chịu là tiếp tục thực hiện nghĩa vụ hoặc bồi thường thiệt hại. Nếu tài sản vẫn còn thì bên có nghĩa vụ phải thực hiện giao trả lại vật đó cho bên có quyền. Nhưng trong trường trường hợp, tài sản đã mất hoặc không còn thì bên có nghĩa vụ phải thanh toán giá trị của vật. Bởi vật đặc định là vật không thể thay thế, do đó khi tài sản không còn thì bên có nghĩa vụ phải thanh toán một khoản tiền tương đương với giá trị của vật đó. Theo nguyên tắc, việc chậm thực hiện nghĩa vụ là lỗi của bên có nghĩa vụ, do đó, nếu vì hành vi vi phạm đó mà gây thiệt hại cho bên có quyền thì bên có nghĩa cò phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Vật cùng loại, tại khoản 1 Điều 113 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định vật cùng loại là những vật có cùng hình dáng, tính chất, tính năng sử dụng và xác định được bằng những đơn vị đo lường”. Vật cùng loại là vật có thể thay thế được cho nhau, khi không thể giao vật này, thì bên có nghĩa vụ có thể thay thế bằng vật khác có cùng chất lượng, số lượng. Bởi chủ thể có quyền chỉ quan tâm đến chất lượng, số lượng, chủng loại vật. Khoản 1 Điều 113 Bộ luật Dân sự  năm 2015 cũng quy định vật cùng loại có cùng chất lượng có thể thay thế cho nhau. Như vậy, điều kiện đầu tiên để thay thế vật, là vật thay thế phải cùng chất lượng với vật bị thay thế. Thông thường khi đến hạn thực hiện nghĩa vụ, bên có nghĩa vụ phải bàn giao tài sản cho bên có quyền. Tuy nhiên, vì một lý do nào đó, mà bên có nghĩa vụ đã không thực hiện nghĩa vụ của mình.

Hành vi vi phạm của bên bên có nghĩa vụ gây ảnh hưởng đến lợi ích của bên có quyền, do đó bên có nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm dân sự. Cũng như trách nhiệm dân sự mà bên có nghĩa vụ phải chịu khi vi phạm nghĩa vụ giao vật đặc định. Tuy nhiên, trong nghĩa vụ giao vật cùng loại, bên có nghĩa vụ tiếp tục thực hiện nghĩa vụ có thể giao vật khác cùng loại với vật đã thỏa thuận ban đầu, mà không cần giao đúng vật đó như đối với vật đặc định. Trong trường hợp, bên có nghĩa vụ không có vật cùng loại thay thế thì phải thanh toán giá trị của vật cho bên có quyền. Bên cạnh đó, bên có nghĩa vụ còn phải bồi thường thiệt hại nếu gây thiệt hại cho bên có quyền. Chi phí bồi thường thiệt hại bao gồm: giá trị của tài sản do mất mát, hư hỏng, chi phí để khắc phục thiệt hại, tổn thất do không sử dụng, khai thác được tài sản… Bên có quyền cũng phải có trách nhiệm chứng minh thiệt hại xảy ra là hành vi vi phạm nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ, thì mới có quyền nhận bồi thường thiệt hại. (Nguyễn Văn Cừ - Trần Thị Huệ, 2017, Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự năm 2015 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Công an nhân dân).

Điều 356. Trách nhiệm do không thực hiện nghĩa vụ giao vật

1. Trường hợp nghĩa vụ giao vật đặc định không được thực hiện thì bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm phải giao đúng vật đó; nếu vật không còn hoặc bị hư hỏng thì phải thanh toán giá trị của vật.

2. Trường hợp nghĩa vụ giao vật cùng loại không được thực hiện thì bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm phải giao vật cùng loại khác; nếu không có vật cùng loại khác thay thế thì phải thanh toán giá trị của vật.

3. Trường hợp việc vi phạm nghĩa vụ quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này mà gây thiệt hại cho bên bị vi phạm thì bên vi phạm phải bồi thường thiệt hại.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338