Phạm vi điều chỉnh của Bộ luật Dân sự năm 2015 (Điều 1)
05/06/2024
Bồi thường thiệt hại trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết (Điều 595)
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm dân sự, theo đó người vi phạm nghĩa vụ pháp lý gây tổn hại cho người khác phải bồi thường những tổn thất do mình gây ra mà giữa người có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại và người bị thiệt hại không giao kết hợp đồng hoặc có hợp đồng nhưng hành vi gây thiệt hại không thuộc hành vi thực hiện hợp đồng. Vấn đề trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng được quy định tại Chương XX của Bộ luật Dân sự năm 2015 từ Điều 584 đến Điều 608. Hành vi gây thiệt hại có thể được thực hiện bởi bất kỳ chủ thể nào trong xã hội nhưng không phải chủ thể nào cũng có khả năng thực hiện việc bồi thường, việc thực hiện nghĩa vụ bồi thường còn phụ thuộc vào năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của từng chủ thể.
Tại Điều 595 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định việc bồi thường thiệt hại trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết. Theo đó, trường hợp thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết thì người gây thiệt hại phải bồi thường phần thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết cho người bị thiệt hại. Người đã gây ra tình thế cấp thiết dẫn đến thiệt hại xảy ra thì phải bồi thường cho người bị thiệt hại.
Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không bị coi là vi phạm pháp luật, chủ thể gây thiệt hại không có lỗi. Vì thế để được xem là gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết và không phải bồi thường thiệt hại thì hành vi chủ thể gây thiệt hại phải đáp ứng các điều kiện như:
Có một nguy cơ trên thực tế đang đe dọa cho lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của người khác, tình thế cấp thiết xảy ra chỉ có nguy cơ gây nên thiệt hại, chứ trên thực tế thiệt hại vẫn chưa xảy ra; nguy cơ gây thiệt hại có thể xuất phát từ tự nhiên như bão, lũ, dịch bệnh… hoặc từ hành vi trái pháp luật của con người, vì thế người gây thiệt hại nhằm ngăn chặn thiệt hại lớn hơn có thể xảy ra cần cân nhắc kỹ lưỡng xem nguy cơ đó có thể gây thiệt hại hay không, và nếu có thì thiệt hại đó đã xảy ra hay chưa.
Nguy cơ phải đang tồn tại trên thực tế, đã bắt đầu, đang diễn ra và chưa kết thúc, nếu nguy cơ chưa bắt đầu, hoặc đã kết thúc thì không làm phát sinh tình thế cấp thiết và người gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình.
Việc gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết là biện pháp tối ưu nhất để ngăn chặn thiệt hại lớn hơn xảy ra, điều này nhằm khẳng định tính cấp thiết của hành vi gây thiệt hại, khi xảy ra một nguy cơ trên thực tế, đe dọa đến quyền và lợi ích hợp pháp cần phải bảo vệ mà không còn cách nào khác có thể ngăn cản; nên việc gây thiệt hại cho một chủ thể khác, không phải chủ thể gây nên tình thế cấp thiết, là biện pháp tối ưu nhất, thì chủ thể được quyền áp dụng các biện pháp ngăn chặn.
Thiệt hại gây ra phải nhỏ hơn thiệt hại có nguy cơ xảy ra, mục đích của gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết là ngăn chặn thiệt hại lớn hơn có thể xảy ra, do đó thiệt hại gây ra để áp dụng biện pháp ngăn chặn trong tình thế cấp thiết buộc phải nhỏ hơn thiệt hại có nguy cơ xảy ra là điều đương nhiên, điều này đòi hỏi bản thân người gây thiệt hại phải cân nhắc, tính toán xem giữa thiệt hại mà bản thân gây ra và thiệt hại xảy ra trong tình thế cấp thiết cái nào lớn hơn.
Lợi ích đang bị nguy cơ đe dọa gây thiệt hại phải là những lợi ích hợp pháp được pháp luật bảo vệ, đó là những lợi ích của Nhà nước, cộng đồng và các chủ thể trong xã hội; việc gây thiệt hại để bảo vệ lợi ích không hợp pháp không được Nhà nước công nhận, và không được xem là tình thế cấp thiết.
Từ quy định trên có thể thấy việc gây thiệt hại không đảm bảo các điều kiện trên thì không được xem là gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết, phổ biến nhất là vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, thực tế thì chủ thể có thể đáp ứng gần như toàn bộ điều kiện trên, nhưng thiệt hại gây ra lại lớn hơn thiệt hại có nguy cơ xảy ra thì vẫn phải chịu trách nhiệm bồi thường; người gây thiệt hại sai lầm trong việc đánh giá giữa hậu quả của nguy cơ đe dọa với thiệt hại sẽ xảy ra, dẫn đến việc gây một thiệt hại lớn hơn. Người gây thiệt hại phải bồi thường phần thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết; lỗi của người gây thiệt hại được xác định theo phần vượt quá đó, và họ phải bồi thường trong phạm vi phần vượt quá đó.
Trong trường hợp người gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết nhưng có sự sai lầm trong việc đánh giá giữa hậu quả của nguy cơ đe doạ với thiệt hại sẽ xảy ra, do đó họ gây ra một thiệt hại lớn hơn thiệt hại cần ngăn ngừa thìrách nhiệm bồi thường thiệt hại được giải quyết như thế nào. Tại khoản 1 Điều 595 Bộ luật Dân sự quy định trường hợp thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết thì người gây thiệt hại phải bồi thường phần thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết cho người bị thiệt hại.
Người gây thiệt hại do yêu cầu của tình thế cấp thiết đã có sự sai lầm trong việc đánh giá mức độ gây thiệt hại của “nguy cơ đe doạ” nên họ đã gây thiệt hại vượt quá so với yêu câu của tình thể cấp thiết. Lỗi của người gây thiệt hại được xác định là lồi đối với phần vượt quá nên họ chỉ phải bồi thường thiệt hại đối với phần vượt quá mà thôi. Nguyên tắc chung là không buộc người gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết phải bồi thường thiệt hại. Trong trường hợp họ gây thiệt hại vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết thì họ phải bồi thường phần vượt quá. Còn tại Khoản 2 Điều 595 Bộ luật Dân sự quy định người đã gây ra tình thế cấp thiết dẫn đến thiệt hại xảy ra thì phải bồi thường cho người bị thiệt hại; theo quy định này thì người gây ra tình thế cấp thiết sẽ phải bồi thường thiệt hại cho người bị thiệt hại, mặc dù bản thân người này không phải là người trực tiếp gây thiệt hại cho các lợi ích được pháp luật bảo vệ, tuy nhiên họ là người đã tạo ra nguy cơ đe doạ gây thiệt hại cho các lợi ích đó, do vậy họ phải là người chịu trách nhiệm bồi thường.
Hiện nay pháp luật dân sự chỉ quy định người gây ra tình thế cấp thiết phải bồi thường thiệt hại do tình thế cấp thiết gây ra, họ không phải bôi thường phần vượt quá vì phần này người gây thiệt hại do yêu cầu của tình thế cấp thiết sẽ phải là người bồi thường. Tuy nhiên nếu “nguy cơ đe doạ gây thiệt hại” tức là tình thế cấp thiết không phải do con người gây ra (do thiên nhiên mang lại) thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại đối với thiệt hại xảy ra trong tình thế cấp thiết không đặt ra mà phải coi là rủi ro mà bản thân người bị thiệt hại phải gánh chịu.
Điều 595. Bồi thường thiệt hại trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết
1. Trường hợp thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết thì người gây thiệt hại phải bồi thường phần thiệt hại xảy ra do vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết cho người bị thiệt hại.
2. Người đã gây ra tình thế cấp thiết dẫn đến thiệt hại xảy ra thì phải bồi thường cho người bị thiệt hại.
Văn phòng Luật sư Nhân Chính
Liên hệ luật sư: 0936683699 - 0983951338
-
-
Áp dụng Bộ luật dân sự (Điều 4)
05/06/2024 -
Áp dụng tập quán (Điều 5)
05/06/2024 -
Áp dụng tương tự pháp luật (Điều 6)
05/06/2024 -
Căn cứ xác lập quyền dân sự (Điều 8)
04/06/2024 -
Thực hiện quyền dân sự (Điều 9)
04/06/2024
