Phạm vi điều chỉnh của Bộ luật Dân sự năm 2015 (Điều 1)
05/06/2024
Chuyển đổi giới tính (Điều 37)
Theo pháp luật Việt Nam, xuất phát từ yêu cầu cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013 liên quan đến bảo vệ quyền con người, quyền công dân, Bộ luật Dân sự năm 2015 đã chính thức ghi nhận quyền được chuyển đổi giới tính với tư cách là một quyền nhân thân gắn với mỗi cá nhân. Theo đó, Điều 37 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật này và luật khác có liên quan”.
So với trước đây Bộ luật Dân sự năm 2005 chỉ cho phép cá nhân có quyền xác định lại giới tính (trong trường hợp giới tính của người đó bị khuyết tật bẩm sinh hoặc chưa định hình chính xác mà cần có sự can thiệp của y học nhằm xác định rõ giới tính) chứ không được quyền chuyển đổi giới tính. Nay Bộ luật Dân sự năm 2015 ghi nhận quyền chuyển đổi giới tính là bước tiến quan trọng, thể hiện sự điều chỉnh kịp thời, phù hợp và đáp ứng nhu cầu nguyện vọng của của nhiều người trong đời sống xã hội hiện tại. Theo Điều 37 Bộ luật Dân sự năm 2015 thì sau khi giới tính đã được thay đổi thì cá nhân đó có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch và có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi.
Trước đây, theo quy định tại khoản 1 Điều 36 Nghị đinh số 158/2005/NĐ- CP ngày 27/12/2005 của Chính phủ về đăng ký và quản lý hộ tịch thì một trong những phạm vi thay đổi, cải chính hộ tịch là “Thay đổi họ, tên, chữ đệm đã được đăng ký đúng trong Sổ đăng ký khai sinh và bản chính giấy khai sinh, nhưng cá nhân có yêu cầu thay đổi khi có lý do chính đáng theo quy định của Bộ luật Dân sự”. Lý do chính đáng được nêu trong Điều 27, 37 và 38 của Nghị định trên bao gồm trùng tên, dễ gây nhầm lẫn, xác định lại huyết thống hoặc xác định lại giới tính. Tuy vậy, việc xác định lại giới tính được quy định tại Điều 36 Luật Dân sự và Nghị định số 88/2008/NĐ- CP về Xác định lại giới tính lại chủ yếu liên quan đến “những bất thường về bộ phận sinh dục”. Quyết định này phù hợp với những người liên giới tính, nhưng đã đóng lại cánh cửa đối với những người chuyển giới, bởi Điều 4, khoản 1 Nghị định ghi rõ nghiêm cấm “thực hiện việc chuyển đổi giới tính đối với những người đã hoàn thiện về giới tính”. Điều này đã khiến cho việc cấp lại giấy tờ cho những người chuyển giới hầu như là không thể và là nỗi trăn trở lớn với người chuyển giới.
Bên cạnh đó, kể từ khi Bộ luật Dân sự năm 2015 chính thức có hiệu lực (từ ngày 01/01/2017) cho đến nay, vấn đề đăng ký thay đổi hộ tịch cho những trường hợp đã chuyển đổi giới tính vẫn chưa được tiếp nhận giải quyết trên thực tế. Nguyên nhân của vấn đề này, lại xuất phát từ chính quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015. Vấn đề này đã được Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực của Bộ Tư pháp chính thức nêu ra tại Công văn số 394/HTQTCT-HT ngày 10/5/2017: “Điều 37 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật”, trong khi đó luật về chuyển đổi giới tính chưa được ban hành nên việc chuyển đổi giới tính chưa có cơ sở pháp lý để công nhận và thực hiện đăng ký thay đổi hộ tịch, cơ quan đăng ký hộ tịch sẽ từ chối giải quyết”.
Như vậy, theo Bộ luật Dân sự năm 2015, những người chuyển giới muốn đăng ký thay đổi hộ tịch cho mình thì phải chờ cho đến khi Quốc hội ban hành Luật về chuyển đổi giới tính. Thực tế ở nhiều địa phương cho thấy, cá nhân sau khi chuyển đổi giới tính, muốn thực hiện các quyền, nghĩa vụ về đăng ký thay đổi hộ tịch thì hình thức, thủ tục, thẩm quyền giải quyết như thế nào pháp luật còn bỏ ngõ, vì chưa có luật. Điều này gây không ít khó khăn, lúng túng cho các cơ quan có thẩm quyền trong việc quản lý về hộ tịch mà còn ảnh hưởng không nhỏ đến những người chuyển đổi giới tính, vì tên gọi theo giấy tờ của họ không còn phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi, gây mặc cảm, ảnh hưởng đến tâm lý, đời sống cũng như sinh hoạt hằng ngày của họ. (Bùi Khắc Huỳnh, 2023, Luật Chuyển đổi giới tính – cơ sở giải quyết những khó khăn về thực hiện thủ tục Hộ tịch đối với Người chuyển giới hiện nay).
Ngoài việc ghi nhận quyền chuyển đổi giới tính của cá nhân, Điều 37 Bộ luật Dân sự năm 2015 còn ghi nhận: “Cá nhân đã chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật này và luật khác có liên quan”. Đây là cơ sở pháp lý để đảm bảo đảm các quyền nhân thân của những người chuyển đổi giới tính về hộ tịch, hôn nhân gia đình, nhận nuôi con nuôi,… Tuy nhiên, trên thực tế vẫn chưa có bất kỳ văn bản pháp luật nào quy định về những vấn đề này, do đó theo tác giả, khi ban hành Luật chuyển đổi giới tính, ngoài các điều kiện để thực hiện chuyển đổi giới tính thì cần chú ý đến một số vấn đề khác về quyền nhân thân của cá nhân.
Điều 37. Chuyển đổi giới tính
Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật này và luật khác có liên quan.
Văn phòng Luật sư Nhân Chính
Liên hệ luật sư: 0936683699 - 0983951338
-
-
Áp dụng Bộ luật dân sự (Điều 4)
05/06/2024 -
Áp dụng tập quán (Điều 5)
05/06/2024 -
Áp dụng tương tự pháp luật (Điều 6)
05/06/2024 -
Căn cứ xác lập quyền dân sự (Điều 8)
04/06/2024 -
Thực hiện quyền dân sự (Điều 9)
04/06/2024
