Luật sư Hà Thị Khuyên

Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Thế nào là giao dịch dân sự do giả tạo?

"Giao dịch dân sự do giả tạo là giao dịch được xác lập nhằm che dấu giao dịch có thật khác. Trong giao dịch giả tạo các chủ thể không có ý định xác lập quyền và nghĩa vụ với nhau" trích Từ điển Luật học.

Phân tích:

Về nguyên tắc, giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của các bên từ thời điểm xác lập (Khi giao dịch dân sự vô hiệu, quyền và nghĩa vụ của các bên sẽ không được pháp luật bảo vệ). Các bên phải khôi phục lại tình trạng ban đầu như khi chưa xác lập giao dịch, nếu giao dịch chưa được thực hiện thì các bên không được thực hiện giao dịch đó. Nếu giao dịch đã được thực hiện toàn bộ hay một phần thì các bên không được tiếp tục thực hiện giao dịch và phải hoàn trả cho nhau những lợi ích vật chất đã nhận của nhau.

Điều 124 Bộ luật dân sự 2015 nêu lên cách hiểu về giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo và ghi nhận các hình thức của giao dịch do giả tạo như sau: "Khi các bên xác lập giao dịch dân sự một cách giá tạo nhằm che giấu một giao dịch dân sự khác thì giao dịch dân sự giả tạo vô hiệu, còn giao dịch dân sự bị che giấu vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp giao dịch đó cũng vô hiệu theo quy định của Bộ luật này hoặc luật khác có liên quan. Trường hợp thiết lập giao dịch dân sự giả tạo nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba thì giao dịch dân sự đó vô hiệu. 

Giao dịch giả tạo chỉ mang tính hình thức, mục đích xác lập giao dịch giả tạo chỉ để nhằm che giấu một giao dịch khác hoặc trốn tranh nghĩa vụ với người thứ ba. Giao dịch giả tạo không thể hiện đúng ý chí đích thực của các bên.

Tuy nhiên, không phải bất cứ một sự thể hiện ý chí giả tạo nào cũng đều là giao dịch giả tạo mà chỉ những giao dịch các bên chủ thể có sự thông đồng với nhau từ trước khi tham gia giao dịch mới là giao dịch giả tạo, vì vậy để đảm bảo giao dịch tuân thủ đúng quy định pháp luật và bảo vệ quyền lợi của người thứ ba ngay tình thì giao dịch giả tạo bị vô hiêu, còn giao dịch bị che giấu vẫn có hiệu lực.

Pháp luật dân sự đề cao tính tự nguyện, tự do thỏa thuận xác lập giao dịch của các chủ thể, từ đó các chủ thể có thể tự do biểu đạt ý chí, hình thức, nội dung của giao dịch cho phù hợp với mục đích của giao dịch, nhưng muốn được pháp luật công nhận hiệu lực các bên phải tuân theo những điều kiện nhất định mà pháp luật quy định để được bảo hộ quyền và lợi ích khi tham gia giao dịch. Nếu không tuân theo hậu quả mà các bên phải gánh chịu là giao dịch đó vô hiệu.

Giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo mang đặc điểm chung của một giao dịch dân sự vô hiêu, đó là không đáp ứng các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự theo quy định của pháp luật, các bên sẽ phải chịu hậu quả pháp lý không mong muốn khi giao dịch dân sự vô hiệu, mục dích xác lập giao dịch không đạt được. Bên cạnh đó, giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo còn mang những đặc điểm riêng đó là:

- Giao dịch giả tạo không thể hiện ý chí thật của các bên xác lập giao dịch.

- Các bên tự nguyện tham gia giao dịch có sự thông đồng từ trước khi giao kết giao dịch giả tạo.

- Mối quan hệ giữa giao dịch dân sự giả tạo và giao dịch bị che giấu.

- Giao dịch dân sự giả tạo nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba.

- Giao dịch giả tạo thuộc loại giao dịch vô hiệu tuyệt đối.

Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu:

- Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập.

- Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận.

- Trường hợp không thể hoàn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành tiền để hoàn trả.

- Bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải hoàn trả lại hoa lợi, lợi tức đó.

- Bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường.

- Việc giải quyết hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu liên quan đến quyền nhân thân do Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định.

- Đối với giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo thì thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu không bị hạn chế.

Bảo vệ quyền lợi người thứ ba ngay tình khi giao dịch dân sự vô hiệu:

Trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu nhưng đối tượng của giao dịch là tài sản không phải đăng ký đã được chuyển giao cho người thứ ba ngay tình thì giao dịch được xác lập, thực hiện với người thứ ba vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp quy định tại Điều 167 của Bộ luật Dân sự năm 2015.

Trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu nhưng tài sản đã được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền, sau đó được chuyển giao bằng một giao dịch dân sự khác cho người thứ ba ngay tình và người này căn cứ vào việc đăng ký đó mà xác lập, thực hiện giao dịch thì giao dịch đó không bị vô hiệu.

Trường hợp tài sản phải đăng ký mà chưa được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền thì giao dịch dân sự với người thứ ba bị vô hiệu, trừ trường hợp người thứ ba ngay tình nhận được tài sản này thông qua bán đấu giá tại tổ chức có thẩm quyền hoặc giao dịch với người mà theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là chủ sở hữu tài sản nhưng sau đó chủ thể này không phải là chủ sở hữu tài sản do bản án, quyết định bị hủy, sửa.

Chủ sở hữu không có quyền đòi lại tài sản từ người thứ ba ngay tình, nếu giao dịch dân sự với người này không bị vô hiệu theo quy định tại khoản 2 Điều này nhưng có quyền khởi kiện, yêu cầu chủ thể có lỗi dẫn đến việc giao dịch được xác lập với người thứ ba phải hoàn trả những chi phí hợp lý và bồi thường thiệt hại.

Điều 124. Giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo

1. Khi các bên xác lập giao dịch dân sự một cách giả tạo nhằm che giấu một giao dịch dân sự khác thì giao dịch dân sự giả tạo vô hiệu, còn giao dịch dân sự bị che giấu vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp giao dịch đó cũng vô hiệu theo quy định của Bộ luật này hoặc luật khác có liên quan.

2. Trường hợp xác lập giao dịch dân sự giả tạo nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba thì giao dịch dân sự đó vô hiệu.

Liên hệ tư vấn và mời luật sư: 0936683699 - 0983951338