Luật sư Hà Thị Khuyên

Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Trong các hợp đồng giao dịch dân sự nhằm bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của các bên thì việc quy định rõ các điều khoản về quyền và nghĩa vụ của mỗi bên là rất quan trọng. Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định chặt chẽ về loại hợp đồng song vụ, theo đó khi thực hiện giao dịch mỗi bên đều có nghĩa vụ với nhau. Như vậy, hợp đồng song vụ là gì và việc thực hiện hợp đồng này như thế nào? Bài viết sau đây sẽ phân tích về nội dung này, giúp cho bạn đọc nắm được thông tin cần thiết.

Tại Điều 414 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về không thực hiện được nghĩa vụ nhưng không do lỗi của các bên. Theo đó, trong hợp đồng song vụ, nếu một bên không thực hiện được nghĩa vụ mà các bên đều không có lỗi thì bên không thực hiện được nghĩa vụ không có quyền yêu cầu bên kia thực hiện nghĩa vụ đối với mình. Trường hợp một bên đã thực hiện được một phần nghĩa vụ thì có quyền yêu cầu bên kia thực hiện phần nghĩa vụ tương ứng đối với mình.

Nghĩa vụ thực hiện hợp đồng song vụ, đối với hợp đồng song vụ khi các bên có sự thỏa thuận về thời hạn thực hiện nghĩa vụ của mình trong hợp đồng thì mỗi bên phải thực hiện nghĩa vụ của mình theo thời hạn đã thỏa thuận; không được hoãn thực hiện với lý do bên kia chưa thực hiện nghĩa vụ đối với mình. Đối với hợp đồng song vụ, các bên phải đồng thời thực hiện nghĩa vụ đối với nhau, trừ trường hợp có sự thỏa thuận bên nào thực hiện nghĩa vụ trước. Nếu  các bên không thể đồng thời thực hiện nghĩa vụ đối với nhau thì nghĩa vụ nào khi thực hiện mất nhiều thời gian hơn thì ưu tiên nghĩa vụ đó phải được thực hiện trước.

Các trường hợp có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ là: (1) Quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ của bên phải thực hiện nghĩa vụ trước: Nếu khả năng thực hiện nghĩa vụ của bên kia đã bị giảm sút nghiêm trọng đến mức không thể thực hiện được nghĩa vụ như đã cam kết thì bên thực hiện nghĩa vụ trước có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ cho đến khi bên kia có biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ hoặc có khả năng tiếp tục thực hiện được nghĩa vụ; (2) Quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ của bên phải thực hiện nghĩa vụ sau: Nếu đến hạn mà bên thực hiện nghĩa vụ trước chưa thực hiện nghĩa vụ của mình thì bên phải thực hiện nghĩa vụ sau có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ.

Trong Điều 414 Bộ luật Dân sự năm 2015 đề cập đến trường hợp nghĩa vụ không thực hiện được do nguyên nhân khách quan tác động. Nguyên nhân khách quan có thể do thiên tai, bão lũ, chiến tranh, do quyết định của Nhà nước hoặc các nguyên nhân khách quan khác mà làm cho nghĩa vụ không thể thực hiện được như thỏa thuận. Việc không thực hiện được nghĩa vụ trong trường hợp này không bị coi là vi phạm nghĩa vụ, bên không thực hiện được nghĩa vụ không phải chịu trách nhiệm dân sự đối với bên kia.

Giống với trường hợp một bên không thực hiện nghĩa vụ là do lỗi của bên kia, trong trường hợp này bên không thực hiện nghĩa vụ cũng không bị xem là vi phạm và không phải chịu trách dân sự. Tuy nhiên, trường hợp này xảy ra không phải do lỗi của bất kỳ bên nào trong hợp đồng mà là do yếu tố khách quan. Khi thời hạn thực hiện nghĩa vụ nhưng do có sự tác động của bên thứ ba hoặc do yếu tố tự nhiên như bão, lũ… dẫn đến nghĩa vụ đã không được thực hiện đúng hạn. Yếu tố khách quan xả ra nằm ngoài ý chí, mong muốn của chủ thể, đó là những sự kiện mà họ không thể lường trước được. Việc không thể thực hiện nghĩa vụ cũng ít nhiều gây nên thiệt hại cho chính chủ thể đó. Chính vì vậy, pháp luật đã loại trừ trách nhiệm dân sự cho họ trong trường hợp này.-Khác với việc nghĩa vụ không thực hiện được do lỗi của bên kia, bên không thực hiện nghĩa vụ vẫn có quyền yêu cầu bên kia thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với mình.

Trong trường hợp nghĩa vụ không thực hiện được do yếu tố khách quan, bên không thực hiện nghĩa vụ không có quyền yêu cầu bên kia vẫn phải thực hiện nghĩa vụ với mình. Việc bên còn lại tiếp tục thực hiện nghĩa vụ với bên không thực hiện nghĩa vụ là dựa trên sự tự nguyện của họ chứ pháp luật không ép buộc họ phải làm như vậy. Quy định như vậy bởi vì, sự kiện tác động là cho nghĩa vụ không thực hiện được không thuộc ý chí chủ quan của bất kỳ bên nào trong quan hệ hợp đồng, theo nguyên tắc, trách nhiệm dân sự là hậu quả bất lợi mà chủ thể phải gánh chịu do hành vi vi phạm của mình. Tại đây, không có hành vi vi phạm của bất kỳ chủ thể nào trong hợp đồng, nên cũng sẽ không có bên nào phải chịu trách nhiệm dân sự.

Theo quy định, trong quan hệ hợp đồng song vụ các bên có quyền và nghĩa vụ đối lập tương ứng với nhau, tức các bên trong hợp đồng vừa là bên có quyền vừa là bên có nghĩa vụ. Theo đó nghĩa vụ của các bên được thực hiện đồng thời hoặc theo thứ tự trước, sau. Khi thực hiện nghĩa vụ theo thứ tự, sẽ dẫn đến trường hợp một bên trong hợp đồng đã thực hiện trước một phần nghĩa vụ, thì xảy ra sự kiện làm cho nghĩa vụ không thể thực hiện được. Về nguyên tắc, một bên không thực hiện nghĩa vụ do sự kiện khách quan, thì không có quyền yêu cầu bên kia thực hiện nghĩa vụ với mình và ngược lại. Vì lúc này chưa bên nào nhận được lợi ích của bên nào nên quyền và nghĩa vụ của các bên tính đến thời điểm hiện tại là đang cân bằng nhau. Nhưng, trường hợp một bên đã thực hiện một phần nghĩa vụ, tức bên kia đã nhận được một phần lợi ích từ việc thực hiện nghĩa vụ của bên này, làm cho quyền và nghĩa vụ của các bên bị chênh lệch. Để bảo vệ lợi ích cho các bên, không để chủ thể nào phải chịu thiệt thòi, pháp luật đã quy định bên đã thực hiện một phần nghĩa vụ có quyền yêu cầu bên còn lại thực hiện một phần nghĩa vụ tương ứng đối với mình. (Nguyễn Văn Cừ - Trần Thị Huệ, 2017, Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự năm 2015 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Công an nhân dân).

Điều 414. Không thực hiện được nghĩa vụ nhưng không do lỗi của các bên

Trong hợp đồng song vụ, nếu một bên không thực hiện được nghĩa vụ mà các bên đều không có lỗi thì bên không thực hiện được nghĩa vụ không có quyền yêu cầu bên kia thực hiện nghĩa vụ đối với mình. Trường hợp một bên đã thực hiện được một phần nghĩa vụ thì có quyền yêu cầu bên kia thực hiện phần nghĩa vụ tương ứng đối với mình.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338