Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Luật sư Hà Thị Khuyên

Nghĩa vụ là việc mà theo đó một hoặc nhiều chủ thể (sau đây gọi chung là bên có nghĩa vụ) phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không được thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (sau đây gọi chung là bên có quyền). Tại Điều 285 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định việc thực hiện nghĩa vụ có đối tượng tùy ý lựa chọn. Cụ thể:

Thứ nhất, nghĩa vụ có đối tượng tùy ý lựa chọn là nghĩa vụ mà đối tượng là một trong nhiều tài sản hoặc công việc khác nhau và bên có nghĩa vụ có thể tùy ý lựa chọn, trừ trường hợp có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định dành quyền lựa chọn cho bên có quyền.

Thứ hai, bên có nghĩa vụ phải thông báo cho bên có quyền biết về việc tài sản hoặc công việc được lựa chọn để thực hiện nghĩa vụ. Trường hợp bên có quyền đã xác định thời hạn thực hiện nghĩa vụ được lựa chọn thì bên có nghĩa vụ phải hoàn thành đúng thời hạn.

Thứ ba, trường hợp chỉ còn một tài sản hoặc một công việc thì bên có nghĩa vụ phải giao tài sản đó hoặc thực hiện công việc đó.

Nghĩa vụ có đối tượng tùy ý lựa chọn là nghĩa vụ mà đối tượng là một trong nhiều tài sản hoặc công việc khác nhau và bên có nghĩa vụ có thể tùy ý lựa chọn để thực hiện nghĩa vụ. Ví dụ như trong hợp đồng thuê khoán tài sản, bên thuê có thể trả phí thuê khoán tài sản bằng tiền hoặc hiện vật. Từ quy định trên, có thể thấy đối tượng tùy ý lựa chọn của quan hệ nghĩa vụ bao gồm:

(1) Nếu là tài sản, Tài sản được quy định tại khoản 1 Điều 105 Bộ luật Dân sự năm 2015, tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản. Do đó, bên có nghĩa vụ có thể lựa chọn một trong các tài sản có giá trị tương đương nhau để thực hiện nghĩa vụ. Ví dụ: trong hợp đồng cho vay, bên vay có nghĩa vụ phải trả tiền vay đúng hạn. Tuy nhiên, đến hạn mà bên vay không có tiền mặt để trả cho bên cho vay. Thì bên vay có thể thực hiện nghĩa vụ bằng việc trả bằng hiện vật có giá trị tương đương như: quyền sử dụng nhà đất, cổ phiếu, trái phiếu…

(2) Nếu là công việc, khoản 1 Điều 281 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định nghĩa vụ phải thực hiện là một công việc là nghĩa vụ mà theo đó bên có nghĩa vụ phải thực hiện đúng công việc đó. Như vậy, bên có nghĩa vụ rất khó để thay thế bằng một công việc khác. Vì vậy, chỉ khi các bên thỏa thuận phát sinh loại nghĩa vụ mà trong đó vừa có đối tượng là công việc, vừa có đối tượng là tài sản, thì bên có nghĩa vụ mới có thể tùy ý lựa chọn thực hiện nghĩa vụ là tài sản hoặc công việc. Do đó, có thể hiểu bên có nghĩa vụ có thể thực hiện một công việc với công bỏ ra có giá trị tương đương với giá trị tài sản phải thực hiện. Ví dụ: trong hợp đồng cho vay tài sản, hai bên thỏa thuận bên vay có thể trả tiền hoặc thực hiện một công việc nhất định cho bên cho vay. Lúc này, bên có nghĩa vụ tức bên đi vay có thể lựa chọn thực hiện nghĩa vụ bằng việc trả tiền, hoặc thực hiện công việc đó.

Cho dù bên có nghĩa vụ lựa chọn đối tượng nào để thực hiện nghĩa vụ, thì cũng nhằm một mục đích là đem lại quyền, lợi ích cho người có quyền. Do đó, bên có nghĩa vụ phải thông báo cho bên có quyền biết về đối tượng mà mình lựa chọn để thực hiện nghĩa vụ. Khi đã xác định được đối tượng, bên có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ đúng thời hạn đã thỏa thuận. Nguyên tắc thực hiện nghĩa vụ đúng thời hạn được quy định tại Điều 278 Bộ luật Dân sự năm 2015.

Lựa chọn chỉ phát sinh trong trường hợp có nhiều sự lựa chọn khác nhau. Trong trường hợp chỉ còn lại một tài sản hoặc một công việc duy nhất, thì bên có nghĩa vụ bắt buộc phải giao tài sản hoặc thực hiện đúng công việc đó. Vì nghĩa vụ mang tính bắt buộc, quy định về lựa chọn đối tượng chỉ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các chủ thể thực hiện nghĩa vụ của mình, điều đó không đồng nghĩa với việc miễn nghĩa vụ cho họ. Do đó, khi không còn sự lựa chọn, họ bắt buộc phải thực hiện nghĩa vụ như bình thường. (Nguyễn Văn Cừ - Trần Thị Huệ, 2017, Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự năm 2015 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Công an nhân dân).

Điều 285. Thực hiện nghĩa vụ có đối tượng tùy ý lựa chọn

1. Nghĩa vụ có đối tượng tùy ý lựa chọn là nghĩa vụ mà đối tượng là một trong nhiều tài sản hoặc công việc khác nhau và bên có nghĩa vụ có thể tùy ý lựa chọn, trừ trường hợp có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định dành quyền lựa chọn cho bên có quyền.

2. Bên có nghĩa vụ phải thông báo cho bên có quyền biết về việc tài sản hoặc công việc được lựa chọn để thực hiện nghĩa vụ. Trường hợp bên có quyền đã xác định thời hạn thực hiện nghĩa vụ được lựa chọn thì bên có nghĩa vụ phải hoàn thành đúng thời hạn.

3. Trường hợp chỉ còn một tài sản hoặc một công việc thì bên có nghĩa vụ phải giao tài sản đó hoặc thực hiện công việc đó.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338