Luật sư Hà Thị Khuyên

Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Bắt buộc chữa bệnh là biện pháp tư pháp được quy định trong Bộ luật Hình sự, do Tòa án, Viện kiểm sát căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần có thể ra quyết định áp dụng đối với người thực hiện (trước, trong hoặc sau khi thực hiện) hành vi nguy hiểm cho xã hội khi không có đủ năng lực trách nhiệm hình sự. Ngoài mục đích là phòng ngừa khả năng gây thiệt hại cho trật tự, an toàn xã hội của người mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác gây rối loạn hoạt động tâm thần thì biện pháp bắt buộc chữa bệnh còn có mục đích nhân đạo cao cả đó là thay vì áp dụng hình phạt hay buộc người phạm tội phải tham gia quá trình tố tụng thì khi áp dụng biện pháp này, người phạm tội sẽ được chữa bệnh trong một cơ sở chuyên khoa y tế do các cơ quan tiến hành tố tụng quyết định tùy theo giai đoạn tố tụng.

Điều 49 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định 03 trường hợp bắt buộc chữa bệnh như sau:

(1) Đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh quy định tại Điều 21 của Bộ luật Hình sự, đây là trường hợp mà một người trước khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội thì bản thân họ đã mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi, nếu không bị bệnh thì chắc chắn hành vi này đã không xảy ra trên thực tế vì khi đó họ có đầy đủ nhận thức để điều khiển hành vi của mình như thế nào cho phù hợp với các chuẩn mực đạo đức xã hội và qui định của pháp luật. Do đó, Viện kiểm sát hoặc Tòa án căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

(2) Người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, nói cách khác người đó mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi sau khi thực hiện hành vi nhưng trước khi bị kết án. Mặc dù cũng mắc bệnh dẫn đến mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi nhưng những người này vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự đối với tội danh do mình đã thực hiện trong lúc có năng lực nhận thức và điều khiển hành vi. Tuy nhiên, do đang trong tình trạng không còn khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi nên không thể tiếp tục buộc người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự mà trách nhiệm này sẽ bị gián đoạn cho đến khi người phạm tội khỏi bệnh. Tòa án sẽ căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, và quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

(3) Người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, trường hợp này, Tòa án cũng căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, và quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt, thì người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt. Tuy nhiên, trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 49 Bộ luật Hình sự quy định thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù. Điều này có nghĩa, thời gian chữa bệnh bao lâu thì được trừ vào thời hạn hình phạt tù còn lại, nếu khi khỏi bệnh mà thời gian điều trị bằng hoặc dài hơn phần thời hạn còn lại của hình phạt tù thì người phạm tội không phải tiếp tục chấp hành hình phạt tù nữa.

Như vậy, cả 03 trường hợp áp dụng biện pháp “bắt buộc chữa bệnh” đều phải giải quyết triệt để vấn đề bệnh lý của người phạm tội, chỉ khi người phạm tội khỏi bệnh hoàn toàn thì mới được tiếp tục truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc tiếp tục thực hiện án phạt tù còn lại. Nếu bệnh của người phạm tội chưa khỏi hoàn toàn thì người phạm tội phải tiếp tục điều trị tại cơ sở điều trị theo quyết định của Tòa án.

Thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

Tại Điều 447 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 quy định nếu có căn cứ về việc người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự cụ thể là không có năng lực trách nhiệm hình sự thì tuỳ từng giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần. Nếu có căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố; Toà án quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử, thi hành án.

Như vậy, trong giai đoạn thi hành án, Toà án là cơ quan có thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với đối tượng cần thiết.

Điều 49. Bắt buộc chữa bệnh

1. Đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh quy định tại Điều 21 của Bộ luật này, Viện kiểm sát hoặc Tòa án căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

2. Đối với người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

3. Đối với người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt, thì người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt.

Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338