Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Luật sư Hà Thị Khuyên

Điều luật quy định các căn cứ quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại bị kết án. Theo đó, các căn cứ này bao gồm: Các quy định của Bộ luật Hình sự; tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; việc chấp hành pháp luật của pháp nhân thương mại; các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại. 

Như vậy, các căn cứ quyết định hình phạt thứ nhất, thứ hai và thứ tư đối với pháp nhân thương mại tương ứng với các căn cứ quyết định hình phạt thứ nhất, thứ hai và thứ tư đối với cá nhân người phạm tội. Căn cứ việc chấp hành pháp luật của pháp nhân thương mại tương ứng với căn cứ nhân thân người phạm tội là căn cứ quyết định hình phạt đối với cá nhân) người phạm tội.

Về nội dung của từng căn cứ quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại tuy không được điều luật quy định cụ thể nhưng có thể xác định như sau: 

- Các quy định của Bộ luật Hình sự, khi quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại, Tòa án phải căn cứ vào các quy định của BLHS để lựa chọn biện pháp xử lý trong đó có lựa chọn loại và xác định mức hình phạt cụ thể áp dụng đối với pháp nhân thương mại. Đó là những quy định liên quan đến cơ sở của trách nhiệm hình sự, nguyên tắc xử lý, điều kiện và phạm vi chịu trách nhiệm hình sự, hình phạt, biện pháp tư pháp và quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại. Thuộc về những quy định này bao gồm: 

- Các quy định trong Phần thứ nhất,

- Những quy định chung của Bộ luật Hình sự năm 2015, quy định về cơ sở của trách nhiệm hình sự (khoản 2 Điều 2 Bộ luật Hình sự); Quy định về nguyên tắc xử lý đối với pháp nhân thương mại phạm tội (khoản 2 Điều 3 Bộ luật Hình sự); Quy định về các hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội (Điều 33 Bộ luật Hình sự); Những quy định đối với pháp nhân thương mại phạm tội (từ Điều 74 đến Điều 88 Bộ luật Hình sự), bao gồm: Quy định về áp dụng quy định của Bộ luật Hình sự đối với pháp nhân thương mại (Điều 74 Bộ luật Hình sự). Quy định về điều kiện chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại (Điều 75 Bộ luật Hình sự năm 2015); Quy định về phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại (Điều 76 Bộ luật Hình sự); Quy định cụ thể về từng hình phạt (chính và bổ sung) đối với pháp nhân thương mại (từ Điều 77 đến Điều 81 Bộ luật Hình sự); Quy định về các biện pháp tư pháp áp dụng đối với pháp nhân thương mại phạm tội (Điều 82 Bộ luật Hình sự). Quy định về căn cứ quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội (Điều 83 Bộ luật Hình sự); Quy định về các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại (Điều 84 và 85 Bộ luật Hình sự). Quy định về quyết định hình phạt trong trường hợp pháp nhân thương mại phạm nhiều tội (Điều 88 Bộ luật Hình sự); Quy định về tổng hợp hình phạt của nhiều bản án (Điều 87 Bộ luật Hình sự). 

- Các quy định trong Phần thứ hai

- Các tội phạm của Bộ luật Hình sự về các tội phạm thuộc phạm vi quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại (các điều luật được liệt kê tại Điều 76 Bộ luật Hình sự). 

Khi quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại, Tòa án phải căn cứ vào các quy định nêu trên. Cụ thể: 

- Trước hết, Toà án dựa vào các quy định về điều kiện, phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại, về khung chế tài (hình phạt chính và hình phạt bổ sung) của từng tội phạm thuộc phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. Xác định trong trường hợp phạm tội cụ thể của cá nhân đã được định tội danh đã làm phát sinh trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại và khung hình phạt cần áp dụng đối với pháp nhân thương mại. 

- Tiếp theo, Toà án dựa vào quy định về các căn cứ quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại quyết định loại và mức hình phạt cụ thể trong khung quy định áp dụng đối với pháp nhân thương mại. Trong nhiều trường hợp, Tòa án còn phải quyết định áp dụng hình phạt bổ sung hoặc biện pháp tư pháp đối với pháp nhân thương mại. Việc xác định các quy định của Bộ luật này” là căn cứ đầu tiên của quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại được xem như sự đảm bảo để thực hiện nguyên tắc pháp chế trong quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại. 

- Tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, khi quyết định hình phạt cho pháp nhân thương mại, Tòa án cũng phải căn cứ vào tính chất và mức độ của hành vi phạm tội của tội phạm thuộc phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại và pháp nhân thương mại có đủ điều kiện chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm đó). Điều này cũng có nghĩa là phải căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội do (cá nhân) người phạm tội thực hiện mà về tội phạm này có đủ các điều kiện theo các điều 75 và 76 Bộ luật Hình sự để buộc pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự.

Như vậy, trong trường hợp pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự thì căn cứ chung của quyết định hình phạt đối với người phạm tội và đối với pháp nhân thương mại đều là tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội của tội phạm được mô tả trong cấu thành tội phạm cụ thể. 

Các khung chế tài cho người thực hiện tội phạm cũng như cho pháp nhân thương mại được xây dựng dựa trên căn cứ chủ yếu là tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm nhưng khi quyết định hình phạt cụ thể trong phạm vi khung chế tài được quy định cho pháp nhân thương mại, Tòa án vẫn phải cân nhắc tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm.

Điều này đặc biệt có ý nghĩa khi quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự về nhiều tội phạm. Hình phạt cụ thể được quyết định mặc dù chỉ trong phạm vi khung chế tài cho phép nhưng phải tương xứng với tính chất nguy hiểm của từng tội phạm trong sự so sánh với những tội phạm khác. Có như vậy mới đảm bảo được tính thống nhất trong quyết định hình phạt đối với các hành vi phạm tội thuộc phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. 

Cân nhắc mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội khi quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại sẽ đảm bảo được tính thống nhất và sự công bằng trong quyết định hình phạt đối với các trường hợp phạm tội khác nhau của mỗi loại tội thuộc phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. Vì quyết định hình phạt là quyết định trong phạm vi khung hình phạt cho phép nên quyết định hình phạt chủ yếu căn cứ vào mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Mức độ đó phụ thuộc trước hết vào những yếu tố như tính chất của hành vi phạm tội; tính chất và mức độ của hậu quả; mức độ lỗi; hoàn cảnh phạm tội… 

- Việc chấp hành pháp luật của pháp nhân thương mại, khi quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại, Tòa án còn phải căn cứ vào việc chấp hành pháp luật của pháp nhân thương mại trong cả quá trình từ trước đến sau khi bị coi là chủ thể chịu trách nhiệm hình sự. Xem xét việc chấp hành pháp luật của pháp nhân thương mại nhằm chủ yếu xác định khả năng đạt được mục đích của hình phạt cũng như của các biện pháp xử lý khác đối với pháp nhân thương mại. 

- Các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại, các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại là những tình tiết đã được quy định cụ thể tại Điều 84 và Điều 85 Bộ luật Hình sự. Các tình tiết đó có thể được phân ra hai nhóm khác nhau: 

- Các tình tiết ảnh hưởng đến mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội (làm giảm xuống hoặc tăng lên đáng kể).

- Các tình tiết phản ánh khả năng giáo dục của pháp nhân thương mại. 

Về tính chất pháp lý của các tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại, cần chú ý: 

- Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại bao gồm những tình tiết được quy định tại Điều 84 Bộ luật Hình sự và những tình tiết khác được Tòa án xác định là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cần được cân nhắc khi quyết định hình phạt cho pháp nhân thương mại. 

- Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại chỉ có thể là những tình tiết đã được quy định tại Điều 85 Bộ luật Hình sự. 

Điều 83. Căn cứ quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội

Khi quyết định hình phạt, Tòa án căn cứ vào quy định của Bộ luật này, cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, việc chấp hành pháp luật của pháp nhân thương mại và các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338