Phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại (Điều 76)

08/11/2023

Luật sư Hà Thị Khuyên

Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 pháp nhân thương mại phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự. Dưới đây, luật sư của chúng tôi phân tích về "Phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại" quy định tại Điều 76 Bộ luật Hình sự năm 2015.

Điều kiện chịu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại:

Điều 75 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định pháp nhân thương mại chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự khi có đủ các điều kiện sau đây:

Hành vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân thương mại: Hành vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân thương mại là hành vi của một người hoặc một số người đang thuộc biên chế của tổ chức kinh tế mà theo pháp luật thì tổ chức kinh tế này là pháp nhân thương mại. Nếu họ không phải trong tổ chức kinh tế được công nhận là pháp nhân thương mại thì hành vi phạm tội của họ không phải là hành vi của pháp nhân thương mại. Tuy nhiên, nếu một người được pháp nhân thương mại ký hợp đồng hay uỷ quyền thực hiện nhiệm vụ do pháp nhân thương mại giao và khi thực hiện họ nhân danh pháp nhân thương mại đã ký hợp đồng hoặc uỷ quyền cho họ thì hành vi phạm tội của người này vẫn là hành vi phạm tội của pháp nhân thương mại mà họ ký hợp đồng hoặc được uỷ quyền.

Hành vi phạm tội được thực hiện vì lợi ích của pháp nhân thương mại: Khi một người hoặc một số người thực hiện hành vi phạm tội do pháp nhân thương mại giao hoặc uỷ quyền đều vì lợi ích của pháp nhân thương mại chứ không vì lợi ích cá nhân của họ. Tuy nhiên, nếu trong quá trình thực hiện hành vi phạm tội họ lại lợi dụng pháp nhân thương mại để thực hiện thêm hành vi vì lợi ích cá nhân thì chỉ hành vi nào vì lợi ích của pháp nhân thương mại mới buộc pháp nhân thương mại phải chịu, còn hành vi nào vượt ra ngoài lợi ích của pháp nhân thương mại mà vì lợi ích cá nhân họ thì họ phải chịu.

Hành vi phạm tội được thực hiện có sự chỉ đạo, điều hành hoặc chấp thuận của pháp nhân thương mại: Hành vi phạm tội của một hoặc một số người phải có sự chỉ đạo, điều hành hoặc chấp thuận của pháp nhân thương mại. Sự chỉ đạo điều hành là sự chỉ đạo của những người đứng đầu hoặc của một tập thể pháp nhân thương mại như: Giám đốc, Tổng giám đốc, Hội đồng quản trị, Ban Giám đốc của công ty.Sự chỉ đạo, điều hành này cũng tương tự như trường hợp phạm tội có tổ chức mà người tổ chức là người chỉ đạo điều hành mọi hành vi của tất cả các đồng phạm khác. Ngoài sự chỉ đạo, điều hành của những người nhân danh pháp nhân thương mại còn có trường hợp tuy không có sự chỉ đạo, điều hành nhưng lại có sự chấp thuận của những người đứng đầu pháp nhân thương mại thì hành vi phạm tội cũng là hành vi phạm tội của pháp nhân thương mại.

Chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự quy định: Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 27 của Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 tuỳ thuộc vào tội phạm mà pháp nhân thương mại thực hiện: 05 năm đối với tội phạm ít nghiêm trọng; 10 năm đối với tội phạm nghiêm trọng; 15 năm đối với tội phạm rất nghiêm trọng; 20 năm đối với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.

Bình luận:

Điều Điều 76 Bộ luật Hình sự năm 2015 xác định phạm vi các tội phạm mà pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự. Về nguyên tắc Bộ luật Hình sự năm 2015 có thể xác định pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự về tất cả các tội phạm được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 hoặc có thể giới hạn phạm vi các tội phạm mà pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

Bộ luật Hình sự năm 2015 đã chọn phương án giới hạn phạm vi các tội phạm mà pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự. Lý do của việc giới hạn này có thể do trách nhiệm hình sự của pháp nhân nói chung cũng như pháp nhân thương mại nói riêng là vấn đề mới được thừa nhận nên chưa thể mở rộng tối đa phạm vi phải chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. Đây cũng là kinh nghiệm của một số quốc gia đã quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân.

Điều 76 Bộ luật Hình sự năm 2015 xác định các tội phạm mà pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự thuộc 3 nhóm tội phạm. Đó là: Nhóm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, nhóm các tội phạm về môi trường và nhóm các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng.

Trong đó 02 nhóm đầu là các nhóm tội mà hành vi phạm tội thỏa mãn các điều kiện phải chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại có nhiều khả năng xảy ra nhất. Trật tự quản lý kinh tế và môi trường là các lĩnh vực mà hoạt động của các pháp nhân thương mại thường có liên quan trực tiếp.

Pháp nhân thương mại là một trong các chủ thể chủ yếu phải tuân thủ các quy định về quản lý kinh tế nên hành vi phạm tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế vì pháp nhân thương mại dễ có khả năng xảy ra. Tương tự như vậy, giữa bảo vệ môi trường và lợi nhuận luôn có xung đột nên hành vi phạm tội về môi trường vì pháp nhân thương mại cũng dễ có khả năng xảy ra.

Điều 76 Bộ luật Hình sự năm 2015 xác định pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự về 22/47 tội thuộc nhóm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, về 9/12 tội thuộc nhóm các tội phạm về môi trường và về chỉ 2/68 tội thuộc nhóm các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng.

Như vậy có tổng cộng 33 tội mà pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự. Khi quy định các tội này trong phần các tội phạm BLHS, cơ quan lập pháp phải bổ sung 1 khoản quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại với các khung hình phạt cụ thể. Chỉ khi đó, cơ quan tư pháp mới có cơ sở pháp lý để truy cứu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại. Việc liệt kê các tội mà pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự tại điều luật này chỉ có ý nghĩa ràng buộc đối với cơ quan lập pháp. Đối với cơ quan tư pháp, việc xác định pháp nhân thương mại có trách nhiệm hình sự hay không phải dựa trên:

Quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại tại điều luật về tội phạm cụ thể trong phần các tội phạm của Bộ luật Hình sự năm 2015 và quy định về điều kiện phải chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại tại Điều 75 Bộ luật Hình sự năm 2015. Do vậy, điều luật này, với tính chất là điều luật thuộc Phần chung của BLHS, chỉ cần xác định có tính nguyên tắc: Pháp nhân thương mại chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về các tội được quy định.

Việc liệt kê tuy giúp người đọc biết được ngay các tội mà pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự khi đọc điều luật này nhưng khó có thể nhớ được nội dung liệt kê của điều luật và hơn nữa cách liệt kê cũng tạo ra phức tạp về kỹ thuật lập pháp khi sửa đổi Bộ luật Hình sự có nội dung liên quan đến trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại.

Điều 76. Phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại

Pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm quy định tại một trong các điều 188, 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 200, 203, 209, 210, 211, 213, 216, 217, 225, 226, 227, 232, 234, 235, 237, 238, 239, 242, 243, 244, 245, 246, 300 và 324 của Bộ luật này.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338