Quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm (Điều 58)

15/11/2023

Luật sư Nguyễn Văn Đồng

Luật sư Hà Thị Khuyên

Khi quyết hình phạt Tòa án phải căn cứ tính chất và mức độ tham gia tội phạm của từng người đồng phạm. Trong vụ án có đồng phạm, những người đồng phạm tùy cùng cố ý thực hiện một tội phạm nhưng tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi mỗi người là khác nhau. Dưới đây, luật sư của chúng tôi phân tích về "Quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm" quy định tại Điều 58 Bộ luật Hình sự năm 2015.

Theo quy định tại Điều 17 Bộ luật Hình sự năm 2015, thì đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm. Trong đó, người đồng phạm bao gồm: Người tổ chức là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy việc thực hiện tội phạm; người thực hành là người trực tiếp thực hiện tội phạm; người xúi giục là người kích động, dụ dỗ, thúc đẩy người khác thực hiện tội phạm; người giúp sức là người tạo điều kiện tinh thần hoặc vật chất cho việc thực hiện tội phạm. Ngoài ra, người đồng phạm không phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi vượt quá của người thực hành.

Điều 58 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định khi quyết định hình phạt đối với những người đồng phạm, Tòa án phải xét đến tính chất của đồng phạm, tính chất và mức độ tham gia phạm tội của từng người đồng phạm....”. Tính chất tham gia tội phạm được quyết định bởi vai trò và tác dụng của mỗi người đồng phạm trong hoạt động phạm tội chung. Xác định rõ cụ thể ai là người phạm tội? Ai là người tổ chức, người thực hành, người xúi giục, người giúp sức? Thực tế cho thấy rằng, có những vụ án có đồng phạm có sự tham gia đầy đủ của những thành phần này nhưng có vụ án lại không. Một người trong vụ án vừa có thể là người tổ chức vừa là người thực hành... Thông thường, người tổ chức, người xúi giục, người hoạt động đắc lực được đánh giá là có vai trò nguy hiểm hơn những đồng phạm khác. Tuy vậy, việc đánh giá tính chất của mỗi người tham gia đồng phạm còn tùy thuộc vào từng loại tội phạm cụ thể, nhân thân người phạm tội. Để đánh giá chính xác mức độ tham gia phạm tội, Tòa án phải căn cứ vào những yếu tố sau: Phương pháp, thủ đoạn,công cụ, phương tiện phạm tội, mức độ quyết tâm, động cơ, mục đích phạm tội...

Tại Điều 58 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định khi quyết định hình phạt phải xét đến tính chất và mức độ tham gia phạm tội của từng người đồng phạm nên khi cá thể hóa hình phạt. Tòa án phải xét và đánh giá tổng thể cả tính chất và mức độ tham gia. Trong đó, tính chất tham gia nói lên đặc tính về chất còn mức độ tham gia nói lên đặc tính về lượng của hành vi phạm tội. Khi quyết định hình phạt đối với những người đồng phạm. Tòa án phải xem xét và cân nhắc đến các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ hoặc loại trừ trách nhiệm hình sự của riêng từng người trong đồng phạm. Căn cứ này tiếp tục là sự biểu hiện của nguyên tắc cá thể hóa hình phạt trong đồng phạm. Các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là các tình tiết có liên quan đến hành vi phạm tội và chủ yếu là liên quan đến nhân thân của cá nhân một người đồng phạm mà không liên quan đến các đồng phạm khác, nó chỉ được áp dụng đối với cá nhân nào trong đồng phạm có tình tiết đó.

Điều 58 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định nội dung bổ sung cho việc quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm. Theo đó, quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm vừa tuân thủ các quy định chung về quyết định hình phạt theo quy định tại Điều 50 Bộ luật Hình sự, vừa phải tuân theo quy định bổ sung cho trường hợp phạm tội này theo quy định tại Điều 58 Bộ luật Hình sự.

Khi quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm, Tòa án phải tuân theo quy định chung về căn cứ quyết định hình phạt được quy định tại Điều 50 Bộ luật Hình sự Nhưng khi áp dụng những quy định này, Tòa án cần chú ý những điểm sau:

(1) Các quy định của Bộ luật Hình sự, khung hình phạt được áp dụng là khung hình phạt được quy định cho tội phạm mà những người đồng phạm đã cùng thực hiện. Các quy định khác của Bộ luật Hình sự đối với tội phạm cùng được thực hiện đó cũng được áp dụng chung cho những người đồng phạm.

(2) Tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi, trong trường hợp đồng phạm, căn cứ này phải được hiểu là sự thống nhất giữa tính chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm được cùng thực hiện với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi của từng người đồng phạm. Tính chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm được cùng thực hiện được xác định trên cơ sở các tình tiết thuộc mặt khách quan và mặt chủ quan của tội phạm đó, còn tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi của từng người đồng phạm được xác định trên cơ sở hành vi đã thực hiện của họ (hành vi đóng góp vào việc cùng thực hiện tội phạm và hành vi vượt quá).

(3) Nhân thân người phạm tội, đặc điểm nhân thân của mỗi người đồng phạm được xem xét cho chính người có đặc điểm đó khi quyết định hình phạt, không thể lấy đặc điểm nhân thân của người đồng phạm cụ thể để áp đặt cho tất cả những người đồng phạm.

(4) Các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự, các tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng trách nhiệm hình sự liên quan đến tội phạm được cùng thực hiện thì được xem xét cho tất cả người đồng phạm khi quyết định hình phạt. Những người đồng phạm cùng phải chịu trách nhiệm về những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự này nếu họ đều biết.

Mặt khác, họ cùng được hưởng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của vụ án cũng như cùng được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự nếu họ cũng có chung tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự như cùng tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả của tội phạm…

Khi quyết định hình phạt cho những người đồng phạm, ngoài việc áp dụng các quy định chung nêu trên, Tòa án còn phải tuân theo quy định bổ sung được quy định tại điều luật này. Đây thực chất là quy định bổ sung cho căn cứ quyết định hình phạt thứ hai và thứ tư. Cụ thể:

- Khi quyết định hình phạt đối với những người đồng phạm, Tòa án phải xét đến tính chất của đồng phạm, tính chất và mức độ tham gia của từng người đồng phạm vì tính chất của đồng phạm có ảnh hưởng đến tính chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm được cùng thực hiện, còn tính chất và mức độ tham gia của mỗi người đồng phạm là yếu tố ảnh hưởng đến tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi của mỗi người đồng phạm.

Tính chất tham gia được quyết định bởi vai trò của người đồng phạm, tác động của họ đến hoạt động chung của vụ đồng phạm. Thông thường, người tổ chức và người xúi giục có vai trò nguy hiểm hơn cả hoặc có trường hợp người thực hành cũng bị coi là có vai trò nguy hiểm nếu đã có những hoạt động đắc lực.

Mức độ tham gia chỉ sự đóng góp thực tế của những người đồng phạm vào việc gây ra tội phạm cũng như hậu quả của tội phạm.

- Các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng hoặc loại trừ trách nhiệm hình sự thuộc người đồng phạm nào thì chỉ áp dụng đối với người đó. Đó là những tình tiết thuộc về nhân thân người phạm tội như tái phạm nguy hiểm, là người dưới 18 tuổi phạm tội… hoặc là những tình tiết khác liên quan đến cá nhân từng người đồng phạm như phạm tội với động cơ đê hèn hay phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra…

Các quy định bổ sung trên đây là những biểu hiện cụ thể của các nguyên tắc xác định trách nhiệm hình sự trong đồng phạm.

Điều 58. Quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm

Khi quyết định hình phạt đối với những người đồng phạm, Tòa án phải xét đến tính chất của đồng phạm, tính chất và mức độ tham gia phạm tội của từng người đồng phạm.

Các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng hoặc loại trừ trách nhiệm hình sự thuộc người đồng phạm nào, thì chỉ áp dụng đối với người đó.

Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338